بردگیم‌ شناسی - ژانرهای بازی‌های رومیزی، بخش نخست: دو خانواده‌ی بزرگ

مقدمه

دنیای بردگیم‌ها نیز مانند هر زمینه‌ی سرگرمی دیگری از جمله سینما، موسیقی و یا بازی‌های ویدئویی، دارای اصطلاحات و نام‌های خاصی است که بدون استفاده از آن‌ها، صحبت کردن و انتقال دانش در این زمینه تا حدی غیر ممکن است. معمولا کسانی که به طور معمول در اوقات فراغت خود سراغ بازی‌های رومیزی می‌روند، با این اصطلاحات و نام‌ها به خوبی آشنا هستند و به عنوان یک گیمر، ژانر‌ها و سبک‌های بازی‌های رومیزی را تا حد قابل قبولی می‌شناسند. بنابراین اگر شما هم جز دسته‌ی گیمر‌های متوسط و یا سرسخت باشید، شناختی نسبی از زبان تخصصی بردگیم دارید. اما حتی اگر گیمر هم نباشید و صرفا آشنایی اندکی با دنیای پر رمز و راز بردگیم‌ها دارید، احتمالا تاکنون بارها اصطلاحاتی همچون «یورو-گیم»، «آمریترش» و یا «وارگیم» (Eurogames, Ameritrash Games, Wargames) را از زبان علاقه‌مندان به دنیای بازی‌های رومیزی شنیده‌اید. ممکن است حتی به مرور با مفهوم این کلمات آشنا شده و خود نیز از آن‌ها استفاده می‌کنید و یا اینکه اگر اندکی در این زمینه پیگیرتر باشید، راجع به آن‌ها تحقیق کرده و مفهوم آن‌ها را یاد گرفته‌اید. این کلمات، در واقع نام‌هایی هستند که هرکدام، بیانگر یک ژانر منحصر‌به‌فرد در دنیای بازی‌های رومیزی است و به نوع خاصی از بازی‌های رومیزی اطلاق می‌شود. 

یکی از نکاتی که طی این چند سال، در واقع با رونق گرفتن بردگیم‌ها در ایران برای من بسیار جالب توجه بود، این است که اکثریت قریب به اتفاق مخاطبان بردگیم، با معنی و مفهوم درست این ژانر‌ها آشنا نیستند و یا آشنایی آن‌ها کامل و صحیح نیست. البته باید اشاره کرد که این مسئله به هیچ وجه در کوتاهی مخاطبان ریشه ندارد و دلیل این موضوع را می‌توان کمبود اطلاعات سهل الوصول و منسجم در رابطه با شناخت ژانر‌های بازی‌های رومیزی و پراکندگی اندک اطلاعات مربوط به آن‌ها، حتی به زبان انگلیسی، دانست. همچنین وجود اختلاف نظرها در رابطه با این موضوع میان تولید کنندگان محتوا نیز سبب شده تا تنها محصول تحقیق مخاطبان در رابطه با این مسئله، «گمراه شدن» ایشان باشد.

ممکن است اکنون این پرسش‌ها شکل بگیرند که چرا مرجعی ثابت و همگانی‌ در مورد ژانر‌های بازی‌های رومیزی وجود ندارد و با شرایط فعلی، چگونه کسی می‌تواند به طور صحیح با آن‌ها آشنا شود؟ در پاسخ به این پرسش‌ها، ابتدا باید گفت که با وجود اینکه بازی‌های رومیزی هزاران سال است که در میان جوامع بشری وجود دارند و از قدیمی‌ترین سرگرمی‌های شناخته شده به شمار می‌روند، اما در واقع بردگیم‌ مدرن، پدیده‌ای شدیدا نوپا است و هنوز نتوانسته‌ همانند سینما، موسیقی، بازی‌های‌های ویدئویی و سایر سرگرمی‌های امروزی، استانداردهای معین و دقیقی داشته باشد که همه از آن‌ها پیروی کنند. با این وجود وبسایت بردگیم گیک (Board Game Geek) را می‌توان بهترین و کامل‌ترین مرجع در این زمینه به شمار آورد و از آن جهت که برای صحبت در مورد مفاهیم، همواره به یک مرجع ثابت نیاز است، در این مقاله نیز ژانر‌های مختلف بازی‌های رومیزی را بر اساس مطالب این وبسایت شرح خواهم داد. البته شایان ذکر است که این موضوع به معنی بیان ترجمه وار تشریحات بردگیم گیک در این نوشتار نیست و قطعا تلاش من این است که تا حد امکان، مطالبی کارآمد را در اختیار شما بگذارم و در کنار این‌ها، گذری به برخی از اختلاف نظرها نیز داشته باشم.

دو خانواده‌ی پر جمعیت

پیش از آنکه جداگانه سراغ ژانر‌ها رفته و به بررسی آن‌ها بپردازیم، بهتر است تا با دو خانواده‌ی اصلی بازی‌های رومیزی آشنا شویم. در واقع هر عنوان بردگیمی که با آن سر و کار داریم، متعلق به یکی از دو خانواده‌ی اصلی بازی‌های رومیزی است. این دو خانواده‌ی اصلی که تقریبا تمام ژانر‌های مد نظر ما، هر کدام عضوی از یکی از آن‌ها هستند، خانواده‌ی بازی‌های «Mainstream» و خانواده‌ی بازی‌های «Hobby» نام دارند.

فقط یک تجارت خوب!

خانواده‌ی نخستی که به سراغ آن می‌رویم، به بازی‌های «مین استریم» (Mainstream) یا «مس مارکت» (Mass Market) مشهورند. بردگیم‌هایی که در این خانواده قرار می‌گیرند، عمدتا با هدف کسب درآمد بالا و تولید انبوه، طراحی و منتشر می‌شوند و دامنه‌ی مخاطبین آن‌ها بسیار بزرگ است. این دسته از بازی‌ها برای بیش از یک قرن است که کسب و کار پر رونقی را تجربه می‌کنند و سود سرشاری را به جیب تولید کنندگانشان سرازیر می‌کنند. البته به علت عرضه‌ی تعداد بسیار زیاد عناوین این خانواده از بردگیم‌ها، بسیاری از آن‌ها نیز شکست می‌خورند و در همان ابتدای کار از رده خارج می‌شوند.

این خانواده از بازی‌ها شامل ۴ ژانر اصلی است که عبارتند از: بازی‌های خانوادگی (Family Games)، بازی‌های مهارتی (که البته منظور از مهارت در اینجا تنها مهارت‌های فیزیکی است) (Dexterity Games)، بازی‌های دورهمی (Party Games) و بازی‌های انتزاعی یا آبستره (Abstracts). البته در همینجا باید گفت که بازی‌های انتزاعی تنها ژانری به شمار می‌روند که جز هر دو خانواده‌ی اصلی محسوب می‌شوند. این چهار ژانر با وجود تفاوت‌های اساسی‌ای که با یکدیگر دارند، اما ویژگی‌‌های مشترک بسیاری نیز دارند که آن‌ها را در کنار یکدیگر و در خانواده‌ی بازی‌های مین استریم قرار می‌دهد. در ادامه‌ی این سری مقالات، هر یک از این ژانر‌ها را مفصلا بررسی خواهیم کرد. اما ابتدا بهتر است تا نگاه دقیق‌تری به ویژگی‌های خانوادگی (!) بازی‌های مین استریم بیاندازیم.

تعصب ممنوع

یکی از ویژگی‌های اصلی بازی‌های مین استریم، ساده بودن قوانین با هدف امکان یادگیری سریع تمام اقشار جامعه است. این بازی‌ها معمولا از یک یا چند مکانیزم بسیار ساده تشکیل می‌شوند و -به جز برخی از بازی‌های این خانواده مانند بازی‌های‌های انتزاعی- از روند بازی شدیدا کم عمقی برخوردارند. هم چنین تم‌ در این عناوین به ندرت با گیم‌پلی همخوانی دارد و در اکثر مواقع، بازی‌های موفق مین استریم، در ورژن‌های گوناگون با تم‌های فیلم‌ها، سریال‌ها، بازی‌های ویدئویی و یا انیمیشن‌های روز عرضه می‌شوند؛ این در حالی است که تغییر تم اثر خاصی بر گیم‌پلی بازی نمی‌گذارد.

از سوی دیگر، این‌ بازی‌ها را معمولا روی قفسه‌ی اسباب‌بازی‌فروشی‌ها، کتاب‌فروشی‌ها، فروشگاه‌های زنجیره‌ای، سوپرمارکت‌ها و به طور خلاصه هر فروشگاه غیر تخصصی‌ای می‌توانید پیدا کنید که قیمت‌های به نسبت پایینی دارند و برای بیشتر مردم قابل تهیه هستند. بد نیست به این موضوع هم اشاره کنیم که قیمت نسبتا پایین این بازی‌ها به دلیل تیراژ بالای تولید و کیفیت پایین متریال به کار رفته در عموم آن‌ها است.

شاید با خواندن مطالب بالا به این بیاندیشید که نگارنده در این نوشتار تمام توانش را برای تخریب این بازی‌ها به کار گرفته‌ است؛ اما چنین نیست. در واقع مطالب بالا تماما بدون غرض‌ورزی نوشته شده‌اند و حقایقی هستند که راجع به عموم بازی‌های مین استریم صدق می‌کنند، «اما» این موضوع به هیچ وجه به معنی به درد نخور بودن و بد بودن وجود چنین بازی‌هایی نیست.

در ابتدا باید اشاره کنم که سالانه صدها و شاید هزاران عنوان مین استریم در سر تا سر دنیا عرضه می‌شوند و از میان این حجم عظیم از عناوین، قطعا بازی‌های جذابی نیز وجود دارند که بعضا از کیفیت محتوا و تولید بالایی نیز برخوردارند. نکته‌ی مهم دیگر در این رابطه، آن است که برخی از بازی‌های این خانواده، برای مخاطبی به‌خصوص و جهت استفاده‌ی خاصی طراحی می‌شوند که در آن‌ها، بسیاری از نکاتی که برای یک بازی تحسین شده -مثل بازی Five Tribes- نقص به حساب می‌آیند، اصلا اهمیتی ندارند! از نمونه‌های خوبی که می‌توان در اینجا مثال زد، بازی «Cards Against Humanity» است که در ایران بسیاری از ما آن را با نام «پی شوم» می‌شناسیم. بدون شک کسی از این بازی انتظار مکانیزم‌های در هم تنیده و گیم‌پلی عمیق ندارد و بازیکنان صرفا می‌خواهند تا جاهای خالی تعدادی جمله را با کلماتی پر کنند که خنده‌‌دارترین ترکیب را بسازد و برای ساعتی سرگرم شده و در کنار دوستان خود حسابی بخندند.

بنابراین برای بررسی عناوین این خانواده از بازی‌های رومیزی، باید از تعصبات گیمری فاصله گرفت و خوب یا بد بودن چنین بازی‌هایی را بر اساس هدفشان سنجید. در واقع هر چقدر هم که طرفدار سرسخت بازی‌‌های مدرن و پیچیده باشیم، نقش این دسته از بازی‌ها غیر قابل چشم پوشی است؛ پس بهتر است به جای گارد گرفتن نسبت به آن‌‌ها، خودمان هم ساعتی از محاسبات پیچیده‌ و برنامه ریزی‌های طولانی مدت دور شویم و فقط برای تفریح و خندیدن بازی کنیم.

گیمرها وارد می‌شوند

خانواده‌ی دوم از بازی‌های رومیزی که سراغ آن‌ها می‌رویم، بازی‌های هابی (Hobby) نامیده می‌شوند. این بازی‌ها هرچند به طور کامل در نقطه‌ی مقابل بازی‌های مین استریم قرار نمی‌گیرند، اما با آن‌ها تفاوت‌های بنیادی دارند. در واقع بردگیم‌‌های «هابی»، به هیچ وجه برای گستره‌ی عظیمی از مخاطبان طراحی و تولید نمی‌شوند و جامعه‌ی هدف کوچک‌تر و پیگیرتری را هدف قرار می‌دهند. 

وقتی که صحبت از «هابی» (Hobby) (به معنی سرگرمی که ذوق و علاقه‌ی به‌خصوصی در انجام آن وجود دارد) به میان می‌آید، مشخص می‌شود که مخاطبین این دسته از محصولات، دنبال تجربه‌ای عمیق‌تر و وسیع‌تر از سرگرمی مورد نظر هستند. از همین رو، طراحان و تولیدکنندگان بازی‌های هابی، با رویکردی جدی‌تر و تخصصی‌تر سراغ این صنعت می‌آیند و ابایی از عرضه‌ی بازی‌های پیچیده و عمیق ندارند. ۴ ژانر اصلی این خانواده از بازی‌های رومیزی نیز شامل بازی‌های تماتیک (Thematic Games)، یوروگیم‌ها (Eurogames)، بازی‌های جنگی (Wargames) و بازی‌ها انتزاعی یا آبستره (همانطور که پیش‌تر گفتیم، برخی از بازی‌های آبستره جز خانواده‌ی بازی‌های هابی هستند) می‌شود. 

اینجا دقیقا جایی است که برخی افراد به نادرست شکافی میان مخاطبین بازی‌های رومیزی ایجاد می‌کنند و اختلافات بسیاری میان فعالان این حوزه به وجود می‌آید. بسیاری از فعالان حوزه‌ی بازی، گمان می‌کنند که تولید محتوا و محصولات برای گیمرهای سرسخت کاری عبث و بیهوده است و سود سرشاری که می‌توان از دل این صنعت بیرون آورد، تنها با فعالیت در بازار بازی‌های مین استریم میسر می‌شود. این موضوع کاملا اشتباه است و دلایل بسیاری برای رد کردن آن وجود دارد. 

در وهله‌ی اول، درست است که بازی‌های مین استریم موفقی نظیر مونوپولی (Monopoly)، کلودو (Cluedo)، اونو (Uno) و بتل شیپ (Battle Ship) از پرفروش‌ترین و سودآورترین بازی‌های تاریخ به حساب می‌آیند، اما باید توجه کنیم که بیشتر این بازی‌های پرفروش در سال‌های بسیار دور و زمانی که بسیاری از سرگرمی‌های خانگی وجود نداشته یا همه‌گیر نبودند، عرضه‌شده و میان مردم جا افتاده‌اند. از سوی دیگر موفقیت این عناوین تنها یک روی سکه را نمایش می‌دهد، روی دیگر این سکه شکست‌های تجاری صدها و هزاران عنوان بردگیم مین استریمی است که هیچ گاه نتوانستند میان مردم آنقدرها هم فراگیر شوند. در انتها بد نیست به این موضوع نیز اشاره کنم که طراحی و تولید بازی‌های هابی نیز فوائد خاصی از جمله کم هزینه‌تر بودن تبلیغات و بازاریابی محصولات، اصولی‌تر و قانونمندتربودن شیوه‌ی کار و امکان بهره‌گیری از دانش پیش‌زمینه‌ای جامعه‌ی هدف دارد.

در بخش بعدی این نوشتار، به سراغ ژانر‌های زیر مجموعه‌ی این دو خانواده‌ی پرجمعیت دنیای بردگیم‌ها خواهم رفت تا به طور مجزا و مفصل با هر کدام از آن‌ها آشنا شویم.