بردگیم‌شناسی – ژانر‌های بازی‌های رومیزی، بخش دوم: بازی‌های خانوادگی

در بخش نخست این نوشتار، در مورد دو خانواده‌ی اصلی دنیای بازی‌های رومیزی، که تقریبا همه‌ی ژانر‌های بردگیم زیر مجموعه‌ی یکی از آن‌ها به حساب می‌آیند، صحبت کردیم. حال همانطور که پیش از این وعده داده بودیم، قرار است تا تک تک به سراغ تمام ژانر‌های زیر مجموعه‌ی این خانواده‌ها رفته و به طور عمیق‌تر به آشنایی با هریک از آن‌ها بپردازیم.

مقدمه

شنیدن واژه‌ی «خانوادگی»، بیشتر ما را یاد تگ «خانوادگی»، که در کشور ما اصولا برای محتوای سانسور شده و از کیفیت افتاده به کار می‌رود، می‌اندازد. قطعا این مسئله ریشه در تفاوت‌های فرهنگی ما با غرب دارد که با گسترش ارتباطات طی چند دهه‌ی اخیر، سبب شده تا محتوای سرگرمی غربی به وفور در دسترس قرارگیرد و برای برخی نقش محتوای نامطلوب و برای برخی دیگر، نقش محتوایی ارزشمند و سرگرم کننده را بازی کند. هرچند که در این مطلب قصد تحلیل‌های جامعه‌شناسی و یا زبان‌شناسی ندارم، اما باید اشاره کنم که استفاده‌ی بیشتر ما از واژه‌ی خانوادگی در محتوای سرگرمی، استفاده‌ای نادرست است. 

اما بردگیم‌های خانوادگی (Family Board Games) چه هستند و چه ویژگی‌هایی دارند؟ این پرسش دقیقا چیزی است که سعی داریم در این نوشتار به پاسخ آن بپردازیم و ببینیم وقتی که به یک بردگیم اصطلاحا «بازی خانوادگی» گفته می‌شود، قرار است با چه چیزی مواجه باشیم. پس اگر قصد آشنایی بیشتر با این ژانر پرمخاطب و مهم دنیای بازی‌های رومیزی را دارید، در ادامه‌ی این مقاله با من همراه باشید.

پیر و جوان، خرد و کلان 

پیش از آنکه به سراغ تعریف و ویژگی‌های بازی‌های خانوادگی برویم، بد نیست تا به یک اشتباه رایج دیگر در مورد بازی‌های خانوادگی بپردازیم. بسیاری از افراد، بازی‌های خانوادگی را نقطه‌ی مقابل بازی‌های بزرگسال (Adult Games) می‌پندارند. هرچند که در ظاهر چنین پنداری چندان اشتباه نیست، اما در واقع، عناوین بزرگسال، ویژگی‌هایی متفاوت از آنچه که نقطه‌ی مقابل بازی‌های خانوادگی است دارند. این موضوع ریشه در آن دارد که عده‌ی بسیاری، بازی‌های خانوادگی و بازی‌های کودکان (Children Games) را به جای یکدیگر به کار می‌برند؛ در حالی که بازی‌های کودکان نقطه‌ی مقابل حقیقی بازی‌های بزرگسال به شمار رفته و با بردگیم‌های خانوادگی، تفاوت‌های اساسی دارند.
اما چه بردگیمی را می‌توان یک عنوان خانوادگی نامید و چه ویژگی‌هایی در این بازی‌ها، آن‌ها را در این ژانر قرار می‌دهد؟ اگر بخواهیم تعریفی کلی از بازی‌های خانوادگی داشته باشیم، به طور خلاصه می‌توان گفت: «بازی‌هایی که تمام اعضای خانواده، فارغ از سن و سال و روحیات، می‌توانند آن را تجربه کرده و نسبت به ویژگی‌های شخصی خود، از بازی کردن آن لذت ببرند». 

بنابراین بازی‌های خانوادگی نه فقط برای کودکان، بلکه برای تمام افراد خانواده گزینه‌ای مناسب به شمار می‌رود؛ بازی‌های خانوادگی، عناوینی هستند که از پدر و مادر‌ها گرفته تا جوانان، نوجوانان و کودکان یک خانواده، می‌توانند در کنار یکدیگر به تجربه‌ی آن بپردازند و هر کس به نوبه‌ی خود و به سبک و سیاق خود با آن‌ها ارتباط برقرار کند. 

شانس متقارن، تجربه‌ی نامتقارن

همانطور که اشاره کردم، همه‌ی افراد می‌توانند فارغ از سن و سالشان با بردگیم‌های خانوادگی ارتباط برقرار کنند، اما بد نیست اشاره کنم که این ارتباط، برای تک تک بازیکنان به یک شکل نیست. در طول تجربه‌ی یک بردگیم خانوادگی، با وجود اینکه همه‌ی بازیکنان از قوانینی ثابت پیروی می‌کنند، اما نوع تصمیم‌گیری‌ها و کنش‌ها در بازی هر فرد متفاوت است و هر کس، جنبه‌ی متفاوتی از بازی را می‌بیند. 

در این بازی‌ها، کودکان در بیشتر مواقع، تصمیماتی را که رغبت احساسی بیشتری به آن‌ها دارند می‌گیرند و چندان خود را درگیر تصمیمات منطقی نمی‌کنند. از سوی دیگر، برخی از بازیکنان جوان‌تر ترجیح می‌دهند تمرکز خود را بر روی ایجاد موانع و چالش‌ها پیش پای دیگر بازیکنان کنند و تمرکز کمتری بر روی توسعه‌ی خود دارند. ممکن است بازیکنی که گرایش بیشتری به نظم و اصول زیبایی‌شناختی دارد، به سراغ ایجاد ساختار‌های زیباتر و منظم‌تر برود و بزرگتر‌ها، عموما تلاش خود را برای پیروزی از طریق توسعه‌ی خودشان می‌کنند. این تفاوت‌ها نمودی از منعطف بودن تجربه‌ی یک بازی خانوادگی است که جذابیت به‌سزایی برای تک تک اعضای یک خانواده ایجاد می‌کند.

هرچند که این جلوه از بازی‌های خانوادگی بسیار دوست‌داشتنی به نظر می‌رسد، اما اگر با دقت بیشتری به آن بنگریم، درمی‌یابیم که برد و باخت در این بازی‌ها منحصر به بزرگترها خواهد شد. از آنجایی که برد و باخت، هرچند کم اهمیت، اما در تمام بازی‌ها هدف اصلی به شمار می‌رود، این عناوین با ضعفی بزرگ رو‌به‌رو خواهند بود. از همین رو، بازی‌های خانوادگی، به میزان قابل توجهی از المان شانس بهره می‌گیرند تا هم هیجان بازی خود را افزایش دهند، هم شانس بردن همه‌ی بازیکنان را به یکدیگر نزدیک‌تر کنند.

اگر بخواهیم مثال‌هایی از بازی‌های خانوادگی که به خوبی توانسته‌اند تمام این المان‌ها را در بازی خود بگنجانند داشته باشیم، می‌توانیم به بازی‌هایی نظیر تاکنوکو (Takenoko)، کورینث (Corinth)، کوادروپلیس (Quadropolis) و تیکت تو راید اروپا (Ticket to Ride: Europe) اشاره کنیم.

خلاقیت و آموزش

بردگیم‌های خانوادگی، علاوه بر ویژگی‌های اصلی که در تمامی آن‌ها می‌توانیم ببینیم، ویژگی‌هایی فرعی هم دارند که بد نیست به طور خلاصه به آن‌ها نیز بپردازیم. یکی از این ویژگی‌ها، عدم نیاز و یا نیاز بسیار محدود به دانش زبان است. از آنجایی که برخی از بازی‌های خانوادگی، کودکان زیر ۸ سال را نیز جز مخاطبین خود قرار می‌دهند، بنابراین تلاش دارند به جز برای خواندن کتابچه‌ی قوانین، نیازی به خواندن در فرایند بازی نداشته باشند و مفاهیم را از طریق نشانه‌ها و آیکون‌های مختلف به بازیکنان انتقال دهند. هرچند که این مورد همیشه صدق نمی‌کند و هرچند اندک، گاهی بازی‌های خانوادگی نیاز به خواندن در طول بازی دارند که البته کودکان ۸ سال به بالا به راحتی از پس خواندن این متن‌های ساده و کوتاه بر خواهند آمد.

از سوی دیگر، المان‌های خلاقانه در این بازی‌ها به وفور دیده می‌شود و معمولا جوایز بازی سال و بازی‌های نوآورانه‌ای که توسط نهاد‌های گوناگون سرتاسر دنیا اهدا می‌شود، به عناوین خانوادگی می‌رسد. همچنین  عمده‌ی بازی‌های آموزشی نیز در ژانر بازی‌های خانوادگی قرار می‌گیرند و طراحان این عناوین، معمولا تلاش می‌کنند تا بازی‌هایی با المان‌های این ژانر ابداع کنند. این مطالب، بیانگر این است که همواره می‌توانیم انتظار وجود المان‌های خلاقانه و مکانیزم‌ها جدید و متفاوتی را در بازی‌های خانوادگی داشته باشیم و هر ساله، دیدن عناوین با چنین ویژگی‌هایی، تعجب برانگیز نیست.

در نهایت نیز به تصویرسازی و قطعات این بازی‌ها نیز می‌توان اشاره کرد که معمولا کیفیت بالایی دارند، چرا که باید بتوانند گستره‌ی بالایی از مخاطبین را جذب خود کنند. به عنوان مثال، بازی‌ای نظیر وینگسپن (Wingspan) به واسطه‌ی تصویرسازی فوق‌العاده و کیفیت تولید شگفت‌انگیز خود، توانست به سرعت سر زبان‌ها بیافتد و فروشی فوق‌العاده را برای ناشر خود تضمین کند.

جمع‌بندی

بردگیم‌های خانوادگی، یکی از پرطرفدار‌ترین ژانر‌های دنیای بردگیم‌ است و عناوین این ژانر، بخش بزرگی از بازار را به خود اختصاص می‌دهند؛ بازاری که با گذشت سالیان همچنان برای بازی‌های خانوادگی رو به رشد است و به نظر نمی‌رسد که این رشد قصد کاهش پیدا کردن داشته باشد. اما آشنایی اندک بسیاری از مردم با این دسته از عناوین، سبب شده تا برخی از مخاطبین سراغ این بازی‌ها نروند و از تجربیات لذت بخش یکی از مهمترین ژانر‌های دنیای بردگیم محروم بمانند. هرچند با توجه به شهرت بسیار و تحسین‌های فراوانی که هر ساله معطوف بسیاری از این بازی‌ها می‌شود، در نهایت همه‌ی دوستداران بازی برای یک بار هم که شده، بازی مورد علاقه‌ی خود را در این ژانر پیدا خواهند کرد.

در بخش بعدی این نوشتار، سراغ ژانری دیگر از خانواده‌ی بازی‌های مین‌استریم (Mainstream) خواهیم رفت که به بازی‌های دورهمی یا پارتی‌گیم (Party Games) مشهورند.